İslam dairesi ...

Allah'ın muhteşem yaratığı ehli vicdan sahipleri; İnsanlar iki kısımdır... İlki, İslam fıtratına yatkın yaratıldığı üzere İslam olan, islama gelenler; ikincisi, islam'da açılan tahribat yolları ile İslam dairesin'den çıkartılanlar.

Akıl sahipleri. Devletler din adamı maneviyat ehlinin halkı Allah'ın hesabına hazılrlaması ile kurulur; yıkılması'da din adamlarının maneviyatı boşaltıp halkı şeytanın hesabına hazırlaması ile olur. Hacı Bayazıt

13.İslam dairesi içerisinde! Maneviyat, tasavvuf, tarikat ve İnsan.1

İnsanın Takvası

Takva: korunma, sakınma, engel... gibi anlamlara gelir. Takva, kişi ile kötü şey arasında engeldir. İmanlı, sabırlı... İnsanların en güzel özelliklerinden biridir. Yüce yara- tıcıya karşı sorumluluk duyarak her türlü günahlardan kendini korumanın niyet ve gayreti içinde olmaktır. Allah’ın rızasını kazanmak için, O’nun himayesine girer- ek, emirlerine sımsıkı sarılmak ve yasaklarından sakın maktır. Takva, İnsanın yaratıcısına karşı minnet ve şükran borcunu farkedip kul olduğunu sezme bilincine ermesidir. Takva, Allah’a olan kamil imanın ve ona duyulan gerçek sevgi ve saygının ifadesidir.

İnanan kişi için birinci derecede sakınılması gereken Allah’tır. Allah’tan sakınan kişi ancak O’ndan yardım ister, O’na güvenir ve O’na dayanır. Takva, İnsanı tehlikelerden korumakta ve bütün hayırları içine almaktadır. Takva, inanç ve davranışlarla, eğri ve batıldan sakınmak anlamına gelmektedir. Her şeyin kendine yakışan bir zineti vardır, mü’minin zineti de günahları terk ederek takvaya devam etmektir.90

Takvalı olan kimselere Kur’an “muttakiler” diyerek bahseder. Bu İnsanların ne gibi özelliklere sahip olduklarını anlatır. Kur’an’ın kendileri için bir hidayet rehberi olduğunu ve akibetlerinin kurtuluş olacağının müjdesini verir.

الم. ذَلِكَ الْكِتَابُ لاَ رَيْبَ فِيهِ هُدًى لِّلْمُتَّقِي

الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ وَيُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَمِمَّا

رَزَقْنَاهُمْ يُنفِقُونَ والَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِمَا أُنزِلَ إِلَيْكَ

وَمَا أُنزِلَ مِن قَبْلِكَ وَبِالآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ أُوْلَـئِكَ

عَلَى هُدًى مِّن رَّبِّهِمْ وَأُوْلَـئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ

"Elif. Lam. Mim. O kitap, (Kur’an) onda asla şüphe yoktur. O muttakiler için bir bir yol göstericidir. Onlar gayba inanırlar, namaz kılarlar, kendilerine vediğimiz mallardan Allah yolunda harcarlar. Yine onlar sana indirilene ve senden önce indirilene iman ederler, ahiret gününe de kesinkes inanırlar. İşte onlar, Rablerinden gelen bir hidayet üzeredirler ve kurtuluşa erenlerde ancak onlardır.“ 91

Kur’an’da bazı kimselerden takva sahipleri "Muttakiler“ diyerek bahsetmesi, bu İnsanlarda bulunan üstün vasfın ve davranış ayrıcalığıyla sergiledikleri meziyetlerin bir neticesindendir. Onların gayba imanı: Allah’ı görmeden O’ nun eserlerine bakarak inanmak ve her an O’nun gözetiminde olduğunun bilinciyle yaşayarak kötülük- lerden sakınmaktır. Muttakilerin Allah yolunda infakı ise, yoklukta ve darlıkta, gece, gündüz, gizli, açık sırf Allah rızası için harcamalarıdır.

Muttakilerin özelliklerinden bir diğeri, Allah’ın kitaplarana inanmalarıdır. Kur’an da bahsedilen takva sahipleri, Allah’ın rasulünü örnek alarak ibadeti ve İnsanlara hizmeti zevkle, rıza anlayışı ile yapanlardır. Takva, nefsin korkulduğundan korunağa almaktır, günahta ısrarı terketmek, farzları yerine getirmektir. İtaatla gurulanmayı bırakmak, peygambere uymaktır. Takva Allah’ın seni yasakladığı şeyde görmemesidir. Muttakiler günahların büyüğünden küçüğünde kaçınırlar. Şirkten, putlara tapmaktan kaçınan, sırf Allah rızası için ihlasla ibadet eden kişler, topluluklardır.

O kişidir ki, kendisine haram kılınan ve şüpheli şeylerden sakınır, vacip kılınan şeyleri yapar. Mü’min salih amelleri ile Allah’ın gazabından kaçınır. 92

O üstün vasıfta olan İnsanlar, imanlarında ve ibadet- lerinde, hareketlerinde mükemmellikler sergilerler. Böyle bir gayret içinde olan mü’minler, nefislerini kötü sıfatlardan arındırarak, kazandıkları ilahi ahlak ile kemal olma vasfına erişirler. Böylelikle takva sahibi kul olma seref ve değerine ve devamında da Allah’ın sevgisine ererler. Onlardaki takva ahlaki bozulmalara karşıda bir kalkandır. Bu özellikleri taşıyan üstün şahsiyetler, Allah’ın dostluğuna ve sevgisine nail olan, imanlı ve nefsini kötülüklerden arındırmış kemale ermiş kimse- lerdir. 90.Dr.H.Emin.Sert.K.İnsan Tipleri. S 205.91, Kur’an’ı Kerim.Bakara.1-5-92.İbni-Kesir,Hadiseler İbn’ı Kesir Tef- siri. C.2.S.159.161.suffe@live.nl 22.01.2008

13.İslam dairesi içerisinde! Maneviyat, tasavvuf, tarikat ve İnsan.2

Gevşemeyiniz..!

Kitab'a, Rasul(a.s.)'a sarılalım. Bir anlık gevşemenin Ka'b b. Malik'e nelere mal olduğunu hatırlayalım. Kendi ellerimizle kendimize zulmetmeyelim. Küresel hendek- lerin kazıldığı bu günlerde küresel iblislerin kazdıkları hendeklerin işçisi olmayalım. Vahye kulak verelim ve adayanlardan, adananlardan olalım. Korku ve karamsarlık putunu ellerimizle kıralım.

Rabbani yolda kalabilmek, bu yola girebilmekten daha zor. Öyle ki fıtrat üzerindeki, şeytan ve dostlarının ablukası yolda kalanlarda daha bir derinleşmekte, dava da sebat ve süreklilik zorlaşmaktadır. "Şeytan ve dostlarının beşer fıtratını önden, arkadan, sağdan ve soldan kuşatma altına aldığını Kur'an bize bildirir.“ Her bir cephe başlı başına irdelenmesi gereken bir yazı konusu olmakla beraber inşallah bunları başka çalışmalarımıza bırakalım. Ve Adem (a.s.)'ın sınavını bir nebzecik hatırlayalım.

Derken şeytan, O'na vesvese verdi: "Ey Adem“ dedi. "Sana ebedilik ağacını ve ebedilik saltanatını göstereyim mi?“ (Taha   20) Bu vesveseyi veren Şeytan davasından vazgeçmiş değildir. Vesvese ile ebedilik ağacına her dönemde çağırmaktadır. Bizler hangi yasak ağaca çağrıldığımızı düşünmeliyiz. Bu gevşemişliğin, vurdum- duymazzlığın adeta el etek çekercesine köşeye çekilişler yasak ağaca kurban gidişler mi? Önümüze sunulan yasak meyvelerin kurbanı mı olduk, duyarsızlaştık? Rabbani yolda kalabilmek, rabbanilerden olmakla mümkün ki, o rabbaniler vahyin ortaya koyduğu, Rasul (a.s.)'ın pratize ettiği yola talib olanlardır. Ve onlar bu yolda sebat edenlerdir. Cahili sistemlerin dümen suyunda sele kapılıp gidenlerden olmamak için direnmeli, yönelmeli, savrulmamalı... Savruk, eğreti düşüncelere "La“ demeli. Direnişi, İntifadayı önce nefislerimizde yaşamalı, sapanlarımızdaki taşların yönünü önce nefislerimizde hissetmeliyiz. Kendi intifadasını gerçekleştirememiş bireylerin bölgesel ya da küresel intifadaya katkısı ne olabilir ki?

Allah adına aldatıcılar dün olduğu gibi bugün de boş durmamakta, şeytanın adımlarını, adamlarını takip ettirircesine yol ve yöntemler sunm aktadırlar. 

"Sen onlara yumuşaklık gösteresin de, onlar da sana yumuşaklık göstersin isterler“ şeklindeki Kur'ani ikazda ifade edilen uzlaşı, asimile arayışlarına devam etmektedirler. Çağrıldığımız "Yasak Ağaç“ları idrak etmeliyiz. Hayatımızdaki yasak bölgeler neler? "Ben“lerimiz mi yoksa yasak ağaçlar? Statümüz, konumumuz, ilmimiz, liderimiz, istikbal endişelerimiz, eşlerimiz, çocuklarımız, ya da yıllarca sürdürdüğümüz mücadelemizde arpa boyu yol katedemeyiş yeisimiz mi? Hangi yasak bölgelere takılıp kaldık? Yoksa afyonvari bir din bize de mi galebe çaldı? Geleneğe direnen bizler teslim mi olduk? Geç değil asla geç değil. "Gevşemeyiniz!“ diyor. Haydi bu hitap ile silkilinelim ve hayatlarımızı bu yasak bölgelerde heder etmeyelim. Durgunluğumuzu ve duyarsızlığımızı ancak kurbansızlı-ğımızla ifade edelim ve yeniden İbrahim (a.s.) gibi İsmaillerimizi arayalım.

"Kim Allah'tan korkarsa, Allah ona bir çıkış yolu ihsan eder“ (Talak  2) "Gevşemeyiniz“ hitabı karşısında sığınağımız, Ashabı Kehf gibi mağara bile olsa meşru olsun. Yalnız Rabbimizin gösterdiği limanlara sığınalım. Şeytan ve dostlarının sunduğu düşünce ve yöntem- lerden Alemlerin Rabbi olan Allah'a hicret edelim.

Talut askerlerle beraber (Cihad için) ayrılınca: "Biliniz ki Allah sizi bir nehirle imtihan edecek, kim ondan içerse benden değildir. Eliyle bir avuç içen müstesna, kim ondan içmezse bendendir“ dedi. İçlerinden pek azı müstesna hepsi nehirden içtiler.. (Bakara   249)

Savruk ve asimile düşüncelerle Calut'a asker olmayalım. Hayatımızdaki nehirlerimizi bir bir tesbit edelim. Susamışlığımızı, susuzluğumuzu cahili yol ve yöntemlerde değil vahyin pınarında arayalım. Ve kana kana içelim o pınardan. İmtihan için verilen, bahşedilen bu ömrü dünyevileşme sularında zayi etmeyelim. Uhud Ashabı gibi, oklarımızı ve yaylarımızı bırakıp, gözlerimizi dünya sevgisi bürümesin. Korku ve karamsarlık çökmesin yüreklerimize. Zamanın Tebük'lerini oluşturup, geri kalmayalım. Oklarımızı ve yaylarımızı bıraktığımız yerden yeniden elimize alıp daha bir sıkı sarılalım. Kitab'a, Rasul(a.s.)'a sarılalım. Bir anlık gevşemenin Ka'b b. Malik'e nelere mal olduğunu hatırlayalım. Kendi ellerim- izle kendimize zulmetmeyelim. Küresel hendeklerin kazıldığı bu günlerde küresel iblislerin kazdıkları hendeklerin işçisi olmayalım. Vahye kulak verelim ve adayanlardan, adananlardan olalım. Korku ve karamsarlık putunu ellerimizle kıralım. "(Firavun): Mutlaka ellerinizi, ayaklarınızı çaprazlama keseceğim, sonra da hepinizi asacağım (deyince), Onlar; Biz zaten Rabbimize döneceğiz dediler.“ (Araf 124,125)

Küresel iblislerce estirilen korku putu karşısında ye'se düşmemek, vahyin sunduğu örneklikleri gözönüne getirmek, yalnız ve yalnız ona sığınmak. Ölümü bile ayakta karşılayabilecek bir bilinci kuşanmak... Fıtrat bu bilince muhtaç. Bunun susuzluğunu çekmekte. Akan kanlar ve çığlıklar, gözyaşları, gasbedilen mukad- des mekanlar, hunharca liğme liğme edilen bedenleri ekranlarda seyrederken boğazımıza tıkanan lokmalar... Hala öze dönmeyecek miyiz? Yaradılışımızın özüne! Bizi biz yapan değerlere... O tatlı koşuşturmacaları özlemedik mi? Soğuk kış günlerinde, İnsanların sıcak evlerinden çıkamadıkaları günlerde yoğun kar altındaki yürüyüşlerimizi özlemedik mi? Gece yarısı bir kardeşimizin derdine derman olduğumuz, Kitabı tedricen tertil üzere okuduğumuz o günlere ve gecelere ne oldu? Yoksa, "Ey iman edenler, İman ediniz…“ ayetine mi takıldık? Aşamadık mı? İmanın üstünlüğü gerçeğini mi unuttuk? O halde hatırlatalım ve hatırlayalım... "Gevşemeyiniz, üzülmeyiniz. Eğer gerçekten inanıyorsanız üstün olan sizlersiniz.“ (Al’ı İmran139) İlim ile yoğrulup, amel ile doğrulmak duasıyla... Mükerrem Bulut 16.01.2008

13.İslam dairesi içerisinde! Maneviyat, tasavvuf, tarikat ve İnsan.3 

Rabbani Yol ve Sünnetullah.

Geçmişte helak edilen bütün kavimlerin, beklemedikleri veya kendilerine bildirilmeyen bir helakla karşılaş- madıklarını belirtmiş- tik. Helak edilen bütün kavimler, toplumları helak eden bu Sünnetullah gerçeği ile uyarılıp ikaz edilmişlerdir.

Şanı yüce Rabbimiz hiçbir ülkeyi, hiçbir halkı gafil bir halde iken helak etmemiştir. Çünkü bu konuda da Rabbimizin kesin ve değişmeyen sünneti vardır. Biz hangi ülkeyi helak ettikse, muhakkak o ülke halkını uyaranlar olmuştur. Onlara öğüt verilmiştir. Biz zulmetmiş değiliz. 26 Şuara 208.209

Bunun sebebi, Rabbinin ülkeler halkını gafil haldeler iken onları zulüm ile helak edici olmadığındandır. 6 En'am131 

Ayet’ı kerimelere dikkat edilirse, şanı yüce Rabbimiz gafil olan bir ülkenin helak edilmesini 'zulüm' olarak ifade etmektedir. "Biz zulmetmiş değiliz“ veya "Rabbin zulüm ile helak edici değildir“ buyruğu ile ülkelerin gafil haldelerken helak edilmedikleri, edilmeyecekleri bildirilme ktedir.

Meselenin bu noktasında bir ülkede yaşayan Firavunların ve Firavunları destekleyen mustazafların topyekün helak edilmesi ile ahiret azabını birbirinden ayrı değerlendirmemiz gerekir. Dünyevi helak ile ahiret azabı birbirinden ayrı şeylerdir. Ahiret azabında helak yoktur. Cehennem azabına müstehak olan müşrikler ve kâfirler, cehennem azabının şiddeti karşısında helak olabilmek için Rabbimizin onları helak etmesi için feryat edecekler, fakat bu istekleri kabul edilmeyecektir. Birçok ayet’ıkerimede beyan edildiği gibi dünyevi helak ile ahiret azabı birbirinden ayrı, birbiri- nden farklı şeylerdir.

Onlardan öncekiler de yalanlamışlardı ve böylece kendilerine hiç ummadıkları yönden azap geliverdi. Allah onlara dünya hayatında zilleti tattırdı. Ahiret azabı elbette daha büyüktür. Bunu bilselerdi. 39 Zümer 25.26

Hiçbir ülkeyi gafil halde iken dünyevi helak ile azaplandırmayacağını beyan eden Rabbimiz, helakini veya kurtuluşunu murad ettiği kavimlere mutlaka ve mutlaka uyarıcılar göndermiştir. Söz konusu ülke halkına emirlerini ve bu emirlere karşı gelirlerse sünneti ile helak olacaklarını bildirmiştir.

Senin Rabbin, ana merkezlerine ayetlerimizi okuyan bir resul göndermedikçe ülkeleri yıkıma uğratıcı değil- dir. Biz ancak halkı zulmetmekte olan ülkeleri helak ederiz. 28 Kasas 58.59 

"Biz bir ülkeyi yıkıma uğratmak istediğimiz zaman, oranın nimet ve refahtan şımarmış elebaşlarına emirler- imizi bildiririz“.... Onlar ise onda (emirlerimizde) bozgu-nculuk yaparlar. Artık onun üzerine hüküm hak olur ve o ülkeyi kökünden helak ederiz.17 İsra 16

Sünnetullah'la ilgili bu gerçek kavrandığı zaman, peygamberlerin, gönderiliş gayesi daha iyi anlaşılacaktır. Peygamberler kavim- lerini İlahi hükümlerle Allah'a kulluğa davet etmişler ve bu daveti kabul etmezlerse Rabbimizin kesin ve değişmeyen sünneti ile helak olacaklarını bildirmişlerdir. Hepimizin bildiği gibi Resulullah (s.a. v.) son peygamberdir. Ancak Resulullah (s.a.v.) 'in son peygamber olması ve Rabbimizin başka peygamber göndermeyeceği gerçeği, Resulullah (s.a.v.)'in vefatından sonraki İnsanların, toplumların, ülkelerin peygamber mesajından mahrum kalacakları anlamına gelmez. Çünkü Resulullah (s.a.v.)in tebliğ ettiği Rabbani mesajı yani Kur'an'ı Kerim'i kıyamete kadar muhafaza edeceğini beyan eden Rabbimiz, bu "Peygamber mesajını“, "Kıyamete kadar yaş-ayacak İnsanlara“, "toplumlara ve ülkelere tebliğ etme görevini“, Resulullah (s.a.v.)'e ümmet olan dünya Müslümanlarına, ve bu "Müslümanların arasında bulunan seçkin alimlere yüklemektedir.“

Peygamberlerin bizatihi olmadığı bu dönemlerde, peygamber mesajını dünya İnsanlarına bu kutlu Müslümanlar götüreceklerdir. Çünkü Resulullah (s.a.v.)'in daveti, Resulullah (s.a.v.)'in vefatıyla son bulan bir davet değildir.

Bu Davet, peygamberlere ümmet olma şuurundaki seçkin Müslümanlar tarafından, ‘kıyamete kadar’ gündeme gelecektir. Cahiliyenin yerleştiği bir toplumda tevhidi mücadele ile görevlendirilen Resulullah (s.a.v.) İnsanları nasıl ki İlahi hükümlerle Allah'a kulluğa davet etmiş ve Sünnetullah gerçeği ile uyarıp ikaz etmişse; günümüz Müslümanları da dünya İnsanlarını İlahi hükümlerle Allah'a ve kulluğa davet edecekler ve Sünnetullah gerçeği ile uyarıp ikaz edeceklerdir... Çünkü dünya İnsanları, Kur'an'ı Kerim'e inansalar da, inan- masalar da, "akıbetleri bu yüce Kitap'taki hükümlere, ve bu ‘yüce Kitap'taki kanunlara’ göre olacaktır“... Ne yaparlarsa ne ile karşılaşacakları, bu yüce Kitap'ta açıkça bildirilmiştir.Yerçekimi kanununu inkar eden bir İnsan, yerçekimi kanunundan kurtulmayacağı gibi, İlahi kanunları inkâr eden İnsanlar, toplumlar veya ülkeler de, inkâr ettikleri bu kanunlardan kurtulamay- acaklardır... İsteseler de, İstemeseler de akıbetleri kendilerine bildirilen bu Kitap'a göre olacaktır… 

Biz hiçbir ülkeyi bilinen bir kitabı (yazısı hükmü) olmaksızın helak etmedik.15 Hicr 4

Günümüzdeki dünya müstekbirleri ve bu müstekbirleri destekleyen dünya mustazafları da, "Allah'ın hükümleri ile karşı karşıya getirilecekler“, ve bu "hükümleri yalanladıkları zaman Rabbimizin kesin ve değişmeyen sünneti ile helak olacakları“, kendilerine bildirilecektir. Beşeri anlayışlar ve değerlendirmeler ile müstek birlere veya mustazaflara öğüt vermenin fayda sağlamayacağı zannına kapılınsa bile, "bu delilsiz ve mesnetsiz zan“, dünya Müslümanlarını İlahi davetten alıkoymamalıdır… Kur'an'ı Kerim'de, bu şekilde düşünen ve davetten umudsuz olan İnsanlar açık bir şekilde uyarılmaktadır.

Aralarından bir topluluk; "Allah'ın (dünyada) helak edeceği veya (ahirette) şiddetli azaba uğratacağı bir kavme ne diye öğüt veriyorsunuz?“ dediler. Öğüt verenler; "Rabbinize karşı bir özür için ve umulur ki sakınırlar“ dediler. Kendilerine hatırlatılanı unuttukların- da ise, Biz kötülükten sakındıranları kurtardık. Zulme sapanları da yapmakta oldukları fısk dolayısıyla pek zorlu bir azapla yakalayıverdik. 7 A'raf 164.165

Bu İlahi buyruk ile Rabbani davetin neden ve niçin yapılacağı beyan edilmektedir. Tebliğin faydasız olacağı zannı ile öğüt vermekten içtinap eden kimselere verilen cevap açıktır; "Rabbinize karşı bir özür için ve umulur ki sakınırlar.“ İlk neden özürdür. Bu özrü hem kendi açımızdan, hem de onların açısından değerlendirmeliyiz. Rabbimizin emrettiği İlahi daveti gündeme getirmekle, İnsanları İlahi hükümlerle Allah'a kulluğa davet etmekle ve bu daveti kabul etmezlerse karşılaşabilecekleri akıbeti onlara bildirmekle, bizler üzerimize düşen görevi yerine getirmiş oluyoruz. Bu görevi yerine getirdiğimiz zaman şanı yüce Rabbimize karşı "Ya Rabbi azaba müstahak olan bu İnsanların durumundan bizler sorumlu değiliz. Çünkü emrettiğin hükümleri, gücümüz nispetince onlara bildirdik.. " diyerek, mazur olduğumuzu ifade edebiliriz. Bu Rabbani görevi yerine getirdiğimiz zaman bizlerin beyan edeceği bir özrü olurken, daveti reddeden kimselerin de hiçbir özürleri olmayacaktır. İlahi daveti reddeden kimseler "Ya Rabbi bilmiyorduk, bizlere bildirilmemişti.. " diyerek bir özür ileri süremeyecek-lerdir. Tabi ki İlahi daveti bu İnsanlara iletmesek, bu sefer bizim Rabbimize karşı beyan edeceğimiz bir özürümüz olmayacak ve kötülük yapanların uğrayacağı azap bizlere de dokunacaktır.

Oysaki Rabbimiz, bildiğimizi bildirmemizi ve bize bildirilen İlahi hükümlerle bu İnsanları açıkça uyarmamızı emretmektedir. Bu İnsanlar açıkça uyarılmalı ki, Rabbimize karşı beyan edecekleri bir özürleri, bir mazeretleri olmasın. Ülkeleriyle, saraylarıyla, askerleriyle birlikte helak edildikleri zaman, gafil oldukları ve kendilerine bildirilmeyen bir helakla karşılaşmış olmasınlar. Eğer biz onları daha evvel (uyarmazdan önce) azap ile yıkıma uğratmış olsaydık, şüphesiz diyeceklerdi ki: "Rabbimiz bize bir elçi gönderseydin de şu zillete ve rüsvaylığa uğramadan önce Senin ayetlerine tabi olsaydık..“  20 Taha134

Dünya Müslümanlarının bu İlahi hükümleri idrak etmeleri ve eylemlerine bu idrak ile yön vermeleri gerekir. Rabbani davete muhatap olan dünya İnsanlarına mutlaka ve mutlaka bu davet götürülecektir. Haktan ve hakikatten habersiz olan İnsanları, toplumları, devletleri gizli faaliyetlerle helak etmeye çalışmak, Müslümanlara emredilen Rabbani bir davranış değildir. Bu gibi faaliyetleri yürüten kimselerin, Rabbimizden yardım istemeye de hakları yoktur. Çünkü Rabbimizin emrettiği davranış, emrettiği yol bu değildir.

Dünya İnsanları açık, apaçık ayetlerle cennete davet edilecekler, bu daveti reddettikleri ve küfürlerinde ısrar ettikleri zaman cehenneme terk edileceklerdir. Hiçbir peygamber, kavmini cennete davet etmeden cehenneme terk etmemiştir. Peygamber varisi alimlerin ve bu alimlere tabi olan Müslümanların da bu sünnete dikkat etmeleri gerekir.

İlahi davetin gündeme getirilişindeki ilk nedenin özür olduğunu belirtmiştik. Aynı ayet’ı kerimede ikinci neden de zikredilmek- tedir; "Umulur ki sakınırlar!“ İlahi davetin gündeme getirilişindeki ikinci neden, onların kurtuluşunu arzu ve umud ettiğimiz içindir. Belki Allah'a karşı gelmekten sakınırlar, belki firavunluktan ve firavunlara kulluktan vazgeçerler, belki hakkı bilip, batıldan içtinap ederler, belki kurtuluş bulurlar, belki.

Sünnetullah'ın Tecellisine Ait Örnekler. Kur'an'ı Kerim'in birçok yerinde toplumların akibeti ile ilgili Sünnetullah meselesi üzerinde önemle durulmakta ve bu Sünnetullah'ın tecellisine ilişkin birçok örnekler zikredilmektedir. Nuh, Ad, Semud, Lut ve firavun kavimleri, bu konuya verilen açık örnekler- dendir. Peygamberleri vasıtasıyla İlahi hükümlerle Allah'a kulluğa davet edilen ve Sünnetullah ile uyarılan bu kavimler, İlahi daveti reddettikleri için Sünnetullah'ın gereği olan azapla helak edilmişle-rdir. Bu kavimlerin durumlarına ve akıbetlerine ilişkin verilen örnekler, Kur'an'ı Kerim'in muhtelif yerlerinde zikredilmektedir. Kur'an'ı Kerim'i okumaya ve anlamaya çalışan her kardeşimiz, bu örnekleri açık bir şekilde müşahade edeceklerdir. Bu örneklerden sadece bir tanesi olan Nuh kavmini ve bu kavmin akibetini, bu konuda verilen haberlerden bir kısmını zikrederek verebiliriz; Hiç şüphesiz biz Nuh'u: "Onlara acıklı bir azap gelmezden evvel, kavmini uyarıp korkut“ diye kendi kavmine gönderdik.

Dedi ki: "Ey kavmim, gerçek şu ki, ben size (gön derilmiş) apaçık bir uyarıcı   korkutucuyum. Allah'a kulluk edin, O'ndan korkup sakının ve bana itaat edin. Günahlarınızı mağfiret etsin ve sizi belli bir ecele (ölümünüze) kadar ertelesin. Muhakkak ki, Allah'ın takdir ettiği ecel (iman etmezseniz mukadder olan helak) gelince ertelenmez, eğer bilseydiniz. 71 Nuh1...4

Andolsun biz Nuh'u kavmine gönderdik. (Onlara) "Ben sizin için apaçık bir uyarıc   korkutucuyum. Allah'tan başkasına kulluk etmeyin. Ben size (gelecek olan) acıklı bir günün azabından korkmaktayım“ (dedi). Bunun üzerine kavminden küfredenlerin elebaşıları (önderleri): "Biz seni kendimiz gibi bir İnsandan başka (birşey) olarak görmüyoruz. Aksine biz sizi yalancılar sanıyoruz“ dedi(ler).11 Hud 25..27

Onlar: "Ey Nuh, bizimle çekişip durdun, bu çekişmede ileri de gittin. Eğer doğru sözlülerden isen, bizi tehdit edip durduğun (azab)ı haydi getir“ dediler. Dedi ki: "Dilerse onu size ancak Allah getirir ve siz (Allah'ı) aciz bırakabilecek değilsiniz. Eğer Allah sizi helak etmeyi dilemişse, ben size öğüt vermek istesem de, öğüdüm size fayda vermez. O sizin Rabbinizdir ve O'na döndürülece- ksiniz.“ 11 Hud 32... 34

Nuh'a şöyle vahyedildi: "Kavminden (daha önce) iman edenlerden başka hiçbir kimse iman etmeyecek. O halde yaptıkları şeyler- den dolayı kederlenme. Bizim gözetimimiz altında ve vahyimizle gemiyi yap. Zulme sapanlar konusunda da Bana hitapta bulunma. Çünkü onlar suda boğulacaktır.“ 11 Hud 36.37

Sonunda Rabbine dua etti: "Gerçekten ben yenik düşmüş duru-mdayım. Artık Sen intikam al.“ Biz de boşanırcasına akan bir su ile göğün kapılarını açtık. Yeri de kaynaklar halinde fışkırttık. Böylece (her iki) su takdir edilmiş bir emr üzerinde (hükmümüzü gerçekleştirmek için) birleşti.

Onu (inananlarla birlikte Nuh'u) ise perçinlenmiş levhalardan yapılmış (gemi) üzerinde taşıdık. Kendisine nankörlük edilmiş olan (Nuh)a bir mükâfat olmak üzere (gemi) gözetimimiz altında akıp gitmekteydi. Andolsun biz bunu bir ayet olarak bıraktık. O halde düşünüp ibret alan var mı? Ki uyarılarım ve azabım nasılmış? 54 Kamer 10.16

Sadece bir kısmını zikredebildiğimiz bu haberler, Sünnetullah'ın tecellisine ilişkin bir örnek niteliğindedir. Kur'an'ı Kerim'in muh- telif yerlerinde toplumların helakıyla ilgili genel kanun zikredil- mekte, bu kanunun veya bu sünnetin tecellisine ait örnekler veril- mekte, yaşayan müstekbirlerin ve müstekbirlere destek olan mustazafların bu örneklerden ibret almaları istenmek- tedir. Andolsun biz sizin benzerlerinizi yıkıma uğrattık. O halde (bu örneklerden) ibret alıp düşünen var mı? 54 Kamer 51

Bu uyarılardan ve beyan edilen bu örneklerden sonra helak edilen veya helak edilecek olan kavimlerin, Rabbimize karşı ileri sürecekleri herhangi bir mazeretleri kalmamaktadır. Çünkü Allah (c.c.)'ın hükümleri ile Allah'a kulluğa davet edilmişler, bu adaveti kabul etme-zlerse Sünnetullah'ın gereği olan helak ile uyarılmışlar ayrıca geçmiş kavimlerden örnekler verilerek davetin ve uyarılarının hak olduğu kendilerine bildirilmiştir. Bu durumda kendilerini mazur gösterebilecekleri herhangi bir mazeretleri kalmam- aktadır. Siz, kendi nefislerine zulmetmiş olanların diyarlarına yerleştiniz. Onlara ne yaptığımız size açıklanmıştı ve size (apaçık) örnekler de vermiştik. 14 İbrahim 45 Sayfa; 108 16/01/2008

13.İslam dairesi içerisinde! Maneviyat, tasavvuf, tarikat ve İnsan.4

Nesh

a)Giriş. Müslümanların öncelikli görevi Kur'ani doğruları hayatta pratize edebilmeleridir; ama Kur'an'ın gereğince okunmadığı, buna bağlı olarak da yeterince anlaşılamadığı bir toplumda yaşıyoruz. Bunun sebepleri de çeşitli olmakla ve uzun bir tarih sürecine dayanmakla birlikte, bugün artık Kur'an'a bakış açıları olumlu anlamda yavaş yavaş değişmektedir. Bu değişimi hızlandırmak içinse, Müslümanların her şeyden çok Kur’an okumaları ve O'na şekilsel ta'zim göstererek sorumluluktan kurtulamayacaklarını anlamaları gerek- mektedir. Kur'an'ı hayata geçirmek için O'nu iyi tanımakla, iyi tanımak da O'na doğru ve önyargısız yaklaşmakla gerçekleşebilir.

Kafamızdaki bir takım bilgilere Kur'an'dan delil aramak yerine, Kur'an'ı kalkış noktası edinerek bilgilenmek ve böylelikle bir bakış açısı kazanmak zorundayız. Çünkü; "Gerçekten bu Kur'an (İnsanı) en doğru yola iletir.“ (17/9); "işte o kitap; kendisinde şüphe olmayan, müttakiler için de kılavuz olan bir kitaptır.“ (2/2)

Bu yaklaşım tarzıyla Kur'an'ı incelemeye başladığımızda ise bize 'mutlak doğru' diye aktarılan pek çok anlayışın Kur'an doğrularıyla örtüşmediğini görürüz, işte bu konulardan biri de Kur'an bünyesinde nesh olup olmaması meselesidir.

Bütün bir İslam tarihi boyunca alimler (yazıda geçen "alim“ kavramını, geleneksel ifadesiyle "araştırmacı, uzman“ anlamında kullanıyoruz) arasında bir ittifak sağlanamasa da tartışılmış bulunan nesh konusunun bugün genç beyinlerin kafasına takılması ve sorgulanmaya başlanması, yukarıda vurgulamak istediğimiz Kur'an'a bakış açılarının değiştiğinin bir ispatı olsa gerek. Çünkü nesh, Kur'an'ı hükümlerin hayata geçirilme çabası ile aynı zamanda akide ile ilgili bir meseledir. Ve Kur'an'ın hükümlerini yaşama azmi taşıyan herkesin bu konu ile yüz yüze gelmesi kaçınılmazdır.

Genelde; Kur'an'da bir ayetin hükmünü diğer bir ayetin iptal etmesi şeklinde yaygın kabul gören nesh anlayışının gerek tanımında, gerekse kapsamı hususunda alimlerin ittifak sağlayamamış olmaları ve yine konunun Kur'an'ın ebediyete kadar hükmü geçerli olma özelliği ile çelişiyor olması meselenin önemini ve doğru tahlilini zorunlu kılmaktadır.

Nesh; lügatta bir şeyi iptal etmek ve onun yerine başka bir şeyi ikame etmek, yer değiştirmek, nakletmek, gidermek (izale etmek), yazdırmak manalarına gelir.1 Hac, 22; Casiye, 28 29 ve Nahl,101. ayetlerdeki kullanımları bu şekildedir.

Istılahta ise nesh; şer'i bir hükmün yürürlüğe konmasından sonra, gelen diğer bir şer'i hükümle kaldırılması, iptal edilmesi demektir.2 Hükmü kaldıran ayete nasih, hükmü kaldırılan ayete de mensuh denir. Mensuh ayet ile amel edilemez.

Klasik görüşte nesh genel olarak bu şekilde anlaşılmakla birlikte, bazı alimler, bu kavramı başka anlamlarda kullanmışlardır. Mesela; İbn Mesud'a göre müteşabih ayetler mensuh, muhkem ayetler nasih olarak isimlendirilmiştir. Zerkeşi ise Kur'an'ın Levh’I Mahfuz'dan indirilişini nesh olarak tanımlamıştır.3 İbn Hazm ise beyan ve istisnanın nesh olduğu konusunda ısrar etmiştir. Tercümanü'l  Kur'an diye adlandırılan ve Kur'an'da bilmediğim hiçbir ayet yoktur“ diyen İbn Abbas muhkem ve müteşabihi nesh saydığı gibi bazı rivayetlerde istisnayı bile nesh saymıştır. Hz. Aişe ve Abdullah b. Zübeyr'in nesh anlayışları da bunun gibidir.4 Bunları iktibas etmemizin sebebi, nesh kavramı üzerinde bile tam bir ittifakın olmadığını vurgulamaktır. Ama Kur'an'ın çelişkisizliği açısından akidevi bir boyut taşımakta ve şer'i hükümlerin sürekliliği bakımından hayati öneme haiz bulunmaktadır.

Nesh konusunda Somali'deki hükümetin 1970 'lerdeki uygula- ması ibret vericidir. Somali'deki mevcut tağuti iktidar, geleneksel tefsir usulünün yargılarından kalkarak Kur'an'ın bazı ayetlerinin nesh edildiğini iddia etmiş ve geleneksel ulemanın bu iddiasına dayanak Kur'an'ın bazı muhkem ayetleriyle çelişen kanunlar çıkartmıştır. Bu iddialara karşı çıkan bazı Müslümanlar ise idam edilmiştir. Bu olay karşısında Ezher Üniversitesi'ne bağlı İslami Araştırmalar Akademisi Şubat 1975’te bir toplantı düzenleyip idamları kınamış ve konuyu tartışmıştır.

b)Nesh Konusuyla İlgili Ayetlerin Değerlendirilmesi. Şimdi Kur'an bünyesinde neshin varlığını savunanların delil olarak getirdikleri ayetleri inceleyelim:

1) Biz bir ayeti başka bir ayetin yerine getirdiğimizde ki Allah neyi indirdiğini gayet iyi bilmektedir, 'Sen yalnızca uyduruyorsun,' dediler. Hayır, onların çoğu bilmezler. (16/101)

Bu ayet hakkında ilk dikkate alınacak husus, ayetin Mekkî oluşudur. Emir ve nehiy bildiren ayetler ise genellikle medenidir. Dolayısıyla bunların yer değiştirmesi söz konusu olamaz. Nesh meselesini Kur'an'a dayandırmak isteyenlerin bu ayeti delil getirmeleri bu yüzden geçerli değildir.

Nitekim bu ayetler, İslam' dan önce gönderilen şeriatların neshinden ve İslam'ın onların yerine gelmesinden bahsetmektedir.

Ayetin indiği sıralarda Yahudi ve Hıristiyanlar kendi dönemlerinin ve büyük oranda tahrif edilmiş bulunan dinlerinin son bulmasını kabullenemedikleri için Hz. Peygamber'e karşı çıkıyorlar ve çeşitli ithamlarda bulunuyorlardı. Yine bütün bunlarla ilgili olarak da Hz. Muhammed (s)'in işte böyle bir ortamda Allah (c) "Biz bir ayeti başka bir ayetin yerine getirdiğimizde...“ buyurarak onların şeriatlerinin yerine artık Hz. Muhammed'in şeriatinin geldiğini ve O'nun geçerli olduğunu bildirmiştir.

"Burada dikkat edilmesi gereken bir husus da ayet“ kelimesinin kullanılmasıdır. Ayet kelimesi Kur'an'da tekil sigayla kullanıldığında delalet, hüccet, mucize, işaret ve geçmiş risaletler anlamı kastedilir.6 Yukarıdaki ayette de bu kelime geçmiş risaletler anlamında kullanılmıştır. Nitekim İbn Abbas'ın talebesi Mücahid buradaki ayetin şeriat anlamında olduğunu söyler.7 Buradan da ayetteki değiştirmenin önceki risaletlere işaret ettiğini rahatlıkla anlayabiliriz. Kısacası, söz konusu ayet Kur'an'daki ayetlerin birbirini iptal etmesi anlamında Nesh'e delil olamaz. Konuyla ilgili olarak gündeme getirilen bir başka ayet de şudur:

"Biz daha hayırlısını veya benzerini getirmedikçe bir ayeti neshetmez veya unutturmayız.“ (2/106)

Burada nesh, 'daha iyisini veya benzerini getirme' şartına bağlanıyor.

Daha iyisi veya benzeri getirilince zaten o ayetin iptali söz konusu olmaz, aksine sağlamlaştırılması söz konusu olur. Dolayısıyla buradaki nesh bizim anladığımız şekilde ıstılahi manadaki nesh değildir.

O halde burada neyin neshi anlatılıyor? Ayeti siyak ve sibakıyla ele alır, nüzul ortamını da göz önünde bulundurursak buradaki neshin de daha önceki ayette olduğu gibi geçmiş risaletlerin iptali anlamında olduğunu kolaylıkla anlarız.

Şöyle ki ayet, yine Yahudiler'in durumlarının anlatıldığı bir ortamda geçiyor. Kendi şeriatlerinin geçerliliğinin kaldırılmasına, Peygamberin kendi soylarından gelmemesini bir türlü hazmedemeyen Yahudiler, çeşitli şekilde itham ve itirazlarda bulunuyorlardı. Allah yaptığını bozar mı? indirdiğini iptal eder mi? Öğretilerinin unutulması mümkün mü? şeklinde karşı çıkıyorlardı.

Kıblenin değiştirilmesi olayını da ağızlarına dolamışlar, Muhammed ashabına bir şey emrediyor, yarın ondan vaz geçiyor diyorlardı. Rabbimiz bu ayetle onların şeriatlerinin son bulduğunu, onun yerine gönderdiği Hz. Muhammed'in şeriatine uymaları gerektiğini emir buyurmuştur, İslam'dan önceki şeriatin sembolü olan Kudüs'ün kıbleliğinin neshedilmesi, değiştiril- mesi de bunun bir işaretidir.

Ayrıca bir önceki ayette "Kitap ehlinden olan kafirler ise, Rabbinizden hiç bir hayır indirilmesini arzu etmezler. Allah ise dilediğine rahmetini tahsis eder. Allah büyük fazl sahibidir.“ Duyuruluyor. er  Razi buradaki 'rahmet' kelimesinden vahiy olduğunu söylüyor ve Rabbinin rahmetini onlar mı paylaştırıyorlar? (Zuhruf, 32) ayetini de buna delil getiriyor.8 Yani Yahudiler kendi soylarından olmayan birine rahmet'in indirilmesini kıskanıyorlar, Allah ise rahmetini dilediğine tahsis edeceğini haber veriyor. Zaten ayetin siyak ve sibakı da bunları tamamlayıcı bir seyir çiziyor.

Kısacası bu ayette de Kur'an bünyesindeki nesh değil, geçmiş şeriatlerin neshi ve unutturulması anlatılmaktadır. Nitekim En'am Suresi'nin 146. ayetinde Yahudilere tırnaklı her hayvanın, sığır ve davarın sırt, bağırsak ve kemik yağları hariç iç yağlarının haram kılınmasından bahsedilir. Bu hükümler Hz. Muhammed'in risaletiyle neshedil- miştir ve bu yiyecekler Müslümanlara helal kılınmıştır. Ayetin Medine dönemi başlarında, yani neshe konu olacak ayet-lerin henüz inmediği bir ortamda, inzal edilmesi de bu görüşü kesinleş- tirmektedir.

Kur'an'da klasik anlamda neshin olduğunu ileri sürenlerin delillerinden (!) biri de; "Allah dilediğini siler, dilediğini bırakır. Ümmü'ı  Kitap onun katındadır. (13/39) ayetidir.

Bu ayete geçmeden, bir önceki ayeti de okumamız yerinde olur:“ "Her ecel (tesbit edilmiş süre) için bir kitap (hüküm, son) vardır.“ Burada yine Allah’u Teala tespit edilmiş bir sürenin sonundan haber veriyor. Yani yine Kur'an'ın vahyedilmesine itiraz eden Ehl’I Kitab'a dönemlerinin son bulduğu ve Allah'ın dilediğini silip, dilediğini bırakacağı haber veriliyor. Ayetin Mekki oluşu da üzerinde durduğumuz neshe delil olamayacağı konusunu belirlemektedir.

c)Nesh Konusunda İcma Delili. Neshi savunanların diğer delilleri de bu konuda icmanın oluşudur. Halbuki neshin tanımı konusunda ve hatta icmanın tanımı konusunda bile icma yoktur. Mesela İbn Hatim'e göre 'indirilmeyen' demek olan nesh; Ibn Abbas'a göre 'müteşabih' anlamındadır, işte asıl önemli olan konu bu şekilde tarih boyunca alimlerin ıstilahi anlamda neshi farklı anlamaları, ona göre varlığını veya yokluğunu dile getirmeleridir. Yani bir alim nesh vardır derken, bizim yukarıda verdiğimiz "bir ayetin bir ayeti iptal etmesi“ anlamını kasdetmemiştir. Dehlevi de nesh konusunun tefsirinde zorlanma nedeni olarak selef ve sonraki alimlerin neshe fıkhi istilahi anlamlar vermesini göstermiştir. İbn Kayyum Selefin çoğu nasih mensuh derken âmmın tahsisi, mutlakın takyidi, zahir bir emrin tefsirini kasdederler. Hatta istisna şart ve sıfatını nesh sayarlar. demiştir.

Nesh konusunda icmanın olmadığı diğer bir husus, mensuh ayetlerin sayısı konusudur. Bazı alimler Kur'an'da ikiyüz ayetin nesh olunduğunu söylerken, Suyuti el îtkan'da bunun yirmi tane olduğunu söylemiş ve mensuh ayetlerin sayısının çoğaltılmasını uygun görmemiştir. Dehlevi ise bu ayetleri beşe kadar indirmiştir.9 isfehani ise bu anlamdaki neshi sistemli olarak reddetmiştir.

-    Şüphesiz ki Allah (c) kitabının hangi ayetinin geçerli, hangisinin geçersiz olduğunu kullarının içtihadına bırakmamıştır.  O'nun kitabının tümü, Ayetleri sağlamlaştırılmış, sonra da güzelce açıklanmıştır. (11/1 2). O'nun kitabı içinde hiç bir eğrilik (18/1), şüphe (2/2) olmayan ve içine batılın karışmadığı (41/42), eşsiz (41/41) bir kitaptır.

Şurası açıktır ki alimlerin ayet üzerinde tartışma- ları, ihtilaf etmeleri, hükmü kalkmış kalkmamış gibi görüş bildirmeleri Kur’an’ı Kerim ayetleri üzerinde herhangi bir değiştirme ve tesir gücüne sahip değildir.

Tüm İslam alimleri bir ayete mensuh deseler, onu Kur'an'dan çıkarma yetkisine sahip olamazlar. Bu hükmün böyle olduğu konusunda itikat ve amelde tüm mezhep imamları ittifak halindedir.10 Elbette Kur'an'da herhangi bir ayetin çıkarılması söz konusu bile olamaz. Ancak bu ayetin hükmü kaldırılmış, fakat gözlere şifa olması için Kur'an'da vardır demenin de hiç bir anlamı yoktur.

Kaldı ki Kur'an'da herhangi bir ayetin hükmünü kaldırma yetkisi Hz. Peygamber'e bile verilmem- iştir. "Rasulullahtan bize ulaşan haberlerde şu ayet şunu neshetmiştir“ şeklinde tek bir Hadis’i Şerif nakledilmemiştir. Bunun aksine Rasulullah, bir ayet hakkında tartışan bir cemaatin yanına gelmiş ve Size ne oluyor? Sizden evvelki milletler böyle davranmakla ve peygamberlerine muhalefet etmekle ve kitabın bir kısmını bir kısmıyla çarpıştırmakla helak oldu. Muhakkak ki Kur'an bir kısmı bir kısmını yalanlar olarak inmedi. Aksine birbirini doğrular olarak indi. Ondan anladığınızla amel edin ve bilmediğinizi bilene havale edin. buyurmuştur.11 Bu konuda Hz. Peygamber, ashabının bir ayet hakkında hasıl olan anlaşma- zlığı diğer bir ayet’ıkerime ile gidermiş olduğunu kasdetmiştir.12

d)Kur'an'da  Nesh İddiasına Örnekler. Bu açıklamalar- dan sonra nesh edildiği söylenen ayetler üzerinde durmak gerekecektir. Tabii bunlar bu yazıya sığmayacak kadar çoktur. Ancak hemen ilk akla gelen ayetleri kısaca özetleyebiliriz, içki ayetleri bunun en açık örneklerin- dendir.

Bildiğimiz gibi içkinin yasaklanması dört safhada olmuştur. Bu konuda ilk inen (16/67) "Hurma ağaçlarının meyvelerinden ve üzümlerinden hem sarhoşluk veren içki, hem de güzel rızık elde edersiniz.“ ikinci inen (2/129) "Sana içkiden ve kumardan soruyorlar. De ki: 'O ikisinde de büyük günah vardır, İnsanlara bazı faydaları varsa da günahları faydalarından büyüktür.“ ayetleridir. Üçüncü inen ayet (4/43) "Ey inananlar! Sarhoşken namaza yaklaşmayın. Yaklaşmayın ki, ne dediğinizi bilesiniz.“ Ve son olarak da (5/90 91) "Ey inananlar! içki, kumar, dikili taşlar, şans okları şeytan işi pisliklerdir. Öyle ise bunlardan kaçının ki kurtuluşa eresiniz. Gerçekten şeytan içki ve kumarla aranıza düşmanlık ve kin düşürmek, sizi Allah'ı anmaktan alı koymak ister. Artık vaz geçtiniz değil mi?“ ayetidir. Burada içkinin yasaklanması konusunda uygulanan tedrici metod, çok açık bir şekilde görülmektedir, ilk ayette Allah Teala içkiyi diğer güzel rızıklardan ayırarak, onun güzel rızık olmadığı noktasına dikkat çekiyor, ikinci inen ayette zararının faydasından daha büyük olduğunu bildirerek inananların içkiden uzaklaşmaları konusunda ikinci adım atılıyor. Daha sonra Allah, kullarının içkili olarak namaza durmalarını, ne dediklerini bilmeleri gerektiğini emrediyor. Allah'a ibadetten men edilme olayının İnsanların psikolojileri üzerindeki etkisi, içkiye bakış açılarının değişmesi yönündeki etkisi elbette büyüktür. Ve bundan sonra Allah Teala bedenen ve ruhen içkiyi terketmeye hazırlanmış kullarına içkiyi yasaklıyor. "Artık bundan vaz geçtiniz değil mi?“ ayetiyle bu kademeli yasaklamanın son bulduğunu anlıyoruz. Elbette ilk ayet indiği sırada da içki Allah katında necis ve haramdı. Ancak kullarının içki gibi bağımlılık yapan bir maddeyi bir çırpıda bırakamayacaklarını bilen merhamet sahibi Allah bu tedricilikle onların içkiyi terk etmelerini sağladı. Çünkü "Allah hiç kimseye güç yetireceğin   den başkasını yüklemez.“ (2/286).